Η ομιλία μου

Κύριε Υπουργέ,

αγαπητοί φίλοι,

Η μέχρι σήμερα εμπειρία της ζωής, μου δίδαξε κάτι στο οποίο πιστεύω πια ακλόνητα: ότι η σοβαρή συνειδητοποιήσει του παρόντος και η χάραξη μιας εξελικτικής προοδευτικής πορείας για το μέλλον, δεν είναι δυνατόν να γίνουν, χωρίς την σοβαρή γνώση του παρελθόντος, την γνώση της ιστορίας. Αυτό, ίσως, ακούγεται κοινότυπο και αυτονόητο. Πολλές, ωστόσο, χιλιοειπωμένες φράσεις, έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή σου, που η ωριμότητα της ηλικίας τις μετατρέπει σε προσωπικές αλήθειες στις οποίες συνειδητά πια πιστεύεις.

Εκδηλώσεις σαν τη σημερινή έχουν μιαν εξαιρετική σημασία. Όχι μόνο κρατάνε ζωντανή τη μνήμη σημαντικών γεγονότων της ιστορίας μας και τις τιμούνε, αλλά, στους, ανησυχητικής ιστορικής άγνοιας, καιρούς μας, πληροφορούν όσους δεν γνωρίζουν, με ποιο τρόπο επιτεύχθηκαν κάποια σημαντικά επιτεύγματα. Επιτεύγματα, τα οποία, σήμερα, τα απολαμβάνουμε και τα δεχόμαστε, σαν να δημιουργήθηκαν από μόνα τους, παραβλέποντας – από άγνοια – τα οράματα, τον μόχθο και τον αγώνα κάποιων παλαιότερων μας ανθρώπων.

Στην ανεκτίμητη κοινωνική προσφορά του Εθνικού Παπαφείου Ορφανοτροφείου Αρρένων «ο Μελιτεύς» αναφέρονται σήμερα άνθρωποι, οι οποίοι την έζησαν και την γνωρίζουν καλύτερα από μένα.  Εγώ θα αναφερθώ στη μεγάλη προσφορά του Ιδρύματος στη μουσική ζωή της πόλης μας.

Στο “Παπάφειο” δημιουργήθηκε από πολύ νωρίς ορχήστρα πνευστών οργάνων. Το 1909, το αρχικό σύνολο, διαμορφώθηκε σε πλήρη φιλαρμονική που την αποτελούσαν 100 νέοι μουσικοί. Παράλληλα, δημιουργήθηκε και χορωδία με 76 χορωδούς. Η φιλαρμονική του «Παπαφείου» ήταν το πρώτο μουσικό σύνολο στη Θεσσαλονίκη, η οποία ήταν ακόμη Τουρκοκρατούμενη. Έπαιρνε μέρος σε όλες τις εκδηλώσεις της Ελληνικής κοινότητας της πόλης και, το 1912, η φιλαρμονική του «Παπαφείου» υποδέχτηκε τον ελληνικό στρατό, κατά την θριαμβευτική του είσοδο στην απελευθερωμένη πλέον Θεσσαλονίκη.

Στην μακρόχρονη ιστορία του το ίδρυμα εκπαίδευσε περί τους 3.500 μουσικούς πνευστών οργάνων, οι οποίοι στελέχωσαν πολλές φιλαρμονικές που αργότερα δημιουργήθηκαν. Οι στρατιωτικές, μάλιστα, μπάντες αποτελούνταν, αποκλειστικά σχεδόν, από μουσικούς των Ορφανοτροφείων «Παπάφειο» και «Αριστοτέλης».

Η φιλαρμονική, εκτός από μουσική για εθνικές και θρησκευτικές επετείους, είχε ένα ευρύτατο ρεπερτόριό με πολλά έργα της παγκόσμιας μουσικής φιλολογίας. Συχνά, μάλιστα, εκτελούσε μαζί με τη Χορωδία του ιδρύματος και αποσπάσματα από όπερες, όπως π.χ. ορχηστρικά και χορωδιακά μέρη από το Ναμπούκο, την Αϊντα και τον Τροβατόρε του Βέρντι.

Πρώτος αρχιμουσικός της φιλαρμονικής του «Παπαφείου» ήταν ο Ουμπέρτο Πέργκολα, ο οποίος μελοποίησε και τον Ύμνο του Ιδρύματος. Ακολούθησαν οι Βαίου, Κομνηνός, Καλαματιανός, Παναγόπουλος, Αικατερίνης και Παρωτίδης. Αρχιμουσικός της μπάντας  του «Παπαφείου» είναι σήμερα ο Ιωάννης Μπαρούτας με βοηθό την Κατερίνα Αλμαλή.

Γεννήθηκα, μεγάλωσα και σπούδασα στη Θεσσαλονίκη. Ως μουσικός, είχα την τιμή να έχω την καλλιτεχνική διεύθυνση της Κρατικής μας Ορχήστρας την περίοδο 1983 με 1992. Λόγω της βιολονίστριας μητέρας μου, η οποία υπήρξε ένα από τα πρώτα στελέχη της Ορχήστρας, γνώριζα αρκετά για την ιστορία του συμφωνικού αυτού συνόλου, πολύ πριν αναλάβω την καλλιτεχνική του διεύθυνση. Θυμάμαι, χαρακτηριστικά, ότι πολλές φορές μου έλεγε πως η ορχήστρα δεν θα μπορούσε να σχηματιστεί σε πλήρες συμφωνικό συγκρότημα, εάν δεν υπήρχαν και οι μουσικοί των πνευστών που ήταν απόφοιτοι του Παπαφείου.

Ο αείμνηστος παιδαγωγός, μουσικολόγος, συνθέτης και αρχιμουσικός  Σόλων Μιχαηλίδης ίδρυσε την Ορχήστρα το 1959 με την ονομασία ΣΟΒΕ, «Συμφωνική Ορχήστρα Βορείου Ελλάδος».Το 1969, και πάλι χάρη στον Σόλωνα Μιχαηλίδη, η ορχήστρα κρατικοποιήθηκε και πήρε τη σημερινή της ονομασία «Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης».

 Στην μεγάλη προσπάθεια ίδρυσης μιας πλήρους συμφωνικής ορχήστρας, ο Σόλων Μιχαηλίδης βρήκε αρκετούς μουσικούς που είχαν ωδειακή παιδεία στα έγχορδα όργανα. Στη δύσκολη στελέχωση της ορχήστρας και με πνευστά και κρουστά όργανα ο ακούραστος αρχιμουσικός χρησιμοποίησε κυρίως μουσικούς που είχαν μάθει πνευστά όργανα στα ορφανοτροφεία «Παπάφειο» και «Αριστοτέλης». Χωρίς αυτούς η ορχήστρα θα έμενε ως μία ορχήστρα εγχόρδων μόνο ή, στην καλύτερη περίπτωση, ως μία μικρή ορχήστρα δωματίου.

Στο ξεκίνημα της ορχήστρας το 1959 ως «Συμφωνική Ορχήστρα Βορείου Ελλάδος» από τους 22 μουσικούς πνευστών οργάνων οι 11 ήταν μουσικοί από τις φιλαρμονικές των ορφανοτροφείων:

Οι φλαουτίστες Ευαγγέλου Ιωάννης και Μανδαμάς Χρήστος, οι φαγκοτίστες Βλαχάκης Σπύρος και Δανιηλίδης Νίκος, οι κορνίστες Αλεξιάδης Δημήτριος, Ζαρίμπας Θεόδωρος και Στεφανίδης Αναστάσιος, ο τρομπετίστας Αυξεντίδης Μανώλης, ο τρομπονίστας Παρθένης Ιωάννης, ο τουμπίστας Τέμπρελης Ιωάννης και ο τυμπανίστας Γρηγοριάδης Κωνσταντίνος. Πρέπει, ακόμη, να αναφερθεί και ο κοντραμπασίστας, θεωρητικός και συνθέτης Αικατερίνης Εμμανουήλ, ο οποίος δίδαξε στο «Παπάφειο» και στο Κρατικό Ωδείο όλα τα πνευστά όργανα. Ο Εμμανουήλ Αικατερίνης είναι και ο συνθέτης του εμβατήριου «Μελιτεύς» που παίζεται μέχρι σήμερα από την μπάντα του «Παπαφείου» και θα ακουστεί στη σημερινή συναυλία.

Το «Παπάφειο» ορφανοτροφείο συνέχισε να τροφοδοτεί με άξιους μουσικούς την ορχήστρα και στα μεταγενέστερα της ίδρυσής της χρόνια.

Δυστυχώς μερικοί από τους μουσικούς που πριν ανέφερα, δεν υπάρχουν πια για να χαρούν την σημερινή εκδήλωση την  οποία εμπνεύστηκε και κουράστηκε για την υλοποίησή της, ο σημερινός πρώτος κοντραμπασίστας της Κρατικής Ορχήστρας Γιώργος Γράλιστας που υπήρξε και ο ίδιος απόφοιτος του «Παπαφείου».

Αξίζει, εδώ, να αναφέρουμε, ότι και άλλοι από τους μουσικούς της σημερινής Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, είναι απόφοιτοι του «Παπαφείου», ή, είναι παιδιά παλαιότερων αποφοίτων του ιδρύματος και πρώην μελών της Ορχήστρας. Αναφέρομαι στην βιολοντσελίστρια Ανθή Αικατερίνη, στους βιολιστές Σουσάμογλου Αντώνη και Αδαμόπουλο Ελευθέριο, στον φλαουτίστα Πέτρο Σουσάμογλου, στους κλαρινετίστες Χρήστο Γραονίδη και Βασίλειο Καρατζίβα, στον φαγκοτίστα Γιώργο Πολίτη, στους κορνίστες Ιορδανίδη Μανώλη και Βραδέλη Βασίλειο, στους τρομπετίστες Σπύρο Παπαδόπουλο, Γιάννη Σισμανίδη και Δημήτριο Κουρατζίνο, στον τρομπονίστα Ευάγγελο Μπαλτά και στον τουμπίστα Γιώργο Τηνιακούδη.

Σχεδόν όλους τους παλαιότερους συναδέλφους, αποφοίτους από τον ορφανοτροφείο «Παπάφειο», τους γνώρισα από κοντά στα χρόνια που είχα την καλλιτεχνική διεύθυνση της Κρατικής μας Ορχήστρας. Μουσικοί με πάθος για τη δουλειά τους. Μουσικοί που συμπαραστάθηκαν στον Σόλωνα Μιχαηλίδη στα δύσκολα πρώτα χρόνια της Ορχήστρας. Συμπαραστάθηκαν, όπως εξάλλου, και οι υπόλοιποι συνάδελφοί τους, με την εμπιστοσύνη και αγάπη που έδειχναν στον αρχιμουσικό τους και με την αγόγγυστη αποδοχή εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών εργασίας και ισχνών οικονομικών απολαβών.

Την ίδια συμπεριφορά από μέρους τους είχα την τύχη να έχω και εγώ. Έδιναν όλες τους τις μουσικές δυνάμεις για να πετύχουμε το καλύτερο, τότε, δυνατό αποτέλεσμα και, στις δύσκολες περιστάσεις, το συμφέρον της ορχήστρας ερχόταν για αυτούς πρώτο απ’όλα και μετά ακολουθούσαν οι όποιες λογικές συνδικαλιστικές απαιτήσεις.

Κάτι, ακόμη, που μου έκανε μεγάλη εντύπωση στα χρόνια άμεσης συνεργασίας μου με τους συναδέλφους της Κρατικής Ορχήστρας, ήταν η αγάπη που είχαν μεταξύ τους οι μουσικοί που προερχόταν από τις φιλαρμονικές των ορφανοτροφείων. Μην υποθέσει κανείς ότι, μέσα στον επαγγελματικό χώρο, δεν υπήρχαν μεταξύ τους διαφωνίες, μερικές φορές μάλιστα και με  έντονο τρόπο. Παρατηρούσα, ωστόσο, πως όλα τα ξεπερνούσαν πολύ εύκολα και πολύ γρήγορα και το κυριώτερο: στις δύσκολες καταστάσεις υπήρχε μια ζεστή, αδελφική, θα έλεγα, αλληλεγγύη μεταξύ τους. Η κοινή ιστορία και κοινή τους αγάπη, η μουσική, τους ένωνε με άρρηκτους δεσμούς. Και ένα τέτοιο κλίμα, αγαπητοί φίλοι, δεν είναι μόνο όμορφο σε ανθρώπινο επίπεδο. Είναι και ευεργετικό και για την απόδοση μιας ορχήστρας. Η ορχήστρα είναι ένα σύνολο όπου πολλοί άνθρωποι κάνουν μουσική μαζί, αισθάνονται μαζί, αναπνέουν μαζί, από κοινού προσπαθούν να μεταφέρουν τα νοήματα και τις ψυχικές καταστάσεις ενός έργου. Ο βασικός προορισμός της μουσικής τέχνης είναι η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Μουσικοί που μεταξύ τους δεν αισθάνονται όμορφα, δύσκολα μπορούν να επικοινωνήσουν με το κοινό και να μεταφέρουν σ’αυτό την βαθύτερη αλήθεια της υψηλής Τέχνης.

Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης είναι σήμερα ένα θαυμάσιο συμφωνικό σύνολο, με αξιοπρεπείς οικονομικές απολαβές και καλύτερες από παλαιότερα συνθήκες εργασίας.

Οι περισσότερο ή λιγότερο νέοι μουσικοί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι τίποτε δεν θα είχαμε σήμερα, χωρίς τους μόχθους των παλαιοτέρων μας. Και ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της αναγνώρισης ανήκει στους μουσικούς της φιλαρμονικής του «Παπαφείου Ορφανοτροφείου».

Αξίζουν συγχαρητήρια στην Κρατική Ορχήστρα που αποδέχτηκε την πραγματοποίηση της σημερινής συναυλίας και στους μουσικούς και χορωδούς που συμμετέχουν.

Θα το επαναλάβω. Τιμώντας αυτούς που πραγματικά πρόσφεραν  δεν κάνουμε μόνο το καθήκον μας. Στους απαξιωτικούς καιρούς μας, μεταφέρουμε έμπρακτα το μήνυμα, ότι οι κόποι και οι θυσίες κάποτε βρίσκουν την ηθική τους αναγνώριση.

ΑΛΚΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ

Μετά τις ομιλίες ακολούθησε συναυλία της ΚΟΘ με τη συμμετοχή Χορωδιών από την Θεσσαλονίκη. Μεταξύ των άλλων παίχτηκε και ο Ύμνος του Παπαφείου σε ενορχήστρωση Α. Μπαλτά